Bolalarda ko‘kyo‘tal: diagnostika va davolash
Ko‘kyo‘tal — bu Bordetella pertussis bakteriyasi tufayli yuzaga keladigan yuqumli kasallikdir. U nafas yo‘llarini zararlab, kuchli yo‘tal xurujlariga olib keladi. Ayniqsa chaqaloqlar va yosh bolalar uchun xavflidir, chunki og‘ir asoratlarga sabab bo‘lishi mumkin. Ushbu maqolada bolalarda ko‘kyo‘talni qanday aniqlash, uni qanday davolash va kasallikning oldini olish choralarini ko‘rib chiqamiz.
Ko‘kyo‘tal turlari
Ko‘kyo‘tal turli shakllarda kechishi mumkin:
- Tipik shakli — an’anaviy holatda kuchli yo‘tal xurujlari bilan kechadi.
- Atypik shakli — yo‘tal kamroq bo‘ladi, simptomlar aniq emas.
- Belgisiz shakli — asosan emlangan bolalarda uchraydi, yengil kechadi va ko‘pincha sezilmay qoladi.
- Ko‘kyo‘talsimon sindrom — kasallik ko‘kyo‘talga o‘xshaydi, lekin boshqa infeksiya tufayli yuzaga kelgan bo‘ladi.
Bolalarda kasallik sabablari
Ko‘kyo‘tal havo-tomchi yo‘li orqali yuqadi. Yuqtirish xavfini oshiruvchi asosiy omillar:
- Kasallangan odam bilan aloqa. Bakteriyalar aksirish, yo‘tal yoki gaplashish orqali tarqaladi.
- Kuchsiz immunitet. Emlanmagan yoki noto‘g‘ri jadval bo‘yicha emlangan bolalar infeksiyaga ko‘proq moyil bo‘ladi.
- Bolalar bog‘chasi va maktablarga qatnash. Jamoalarda yuqtirish xavfi ortadi.
Ko‘kyo‘tal: bolalarda simptomlar
Ko‘kyo‘talning inkubatsiya davri 3 dan 14 kungacha davom etadi. Keyin kasallik bosqichma-bosqich rivojlanadi:
- Katarral davr (1–2 hafta). Odatdagi shamollashga o‘xshab boshlanadi: burun bitishi, ozgina harorat, quruq yo‘tal.
- Hujumli davr (2–6 hafta). Bolalarda ko‘kyo‘talga xos bo‘lgan — bir necha marta ketma-ket kuchli yo‘tal xurujlari paydo bo‘ladi, so‘ng chuqur hushtakdek nafas (repri) bilan tugaydi. Yo‘tal qusishga, yuzning qizarishiga va nafas yetishmovchiligiga olib kelishi mumkin.
- Sog‘ayish davri (2–3 hafta). Yo‘tal xurujlari kamayadi, ammo yo‘tal uzoq vaqt davom etishi mumkin.
Bir yoshgacha bo‘lgan chaqaloqlarda ko‘kyo‘tal ayniqsa xavfli, chunki u apnoe (nafas to‘xtashi)ga olib kelishi mumkin. Bu holatda darhol tibbiy yordam kerak.
Bolalarda ko‘kyo‘tal diagnostikasi va davolash
Ko‘kyo‘talni aniqlash quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
- Bakteriologik ekin — burun-halqumdan surtma olinib, Bordetella pertussis borligini aniqlash.
- PTsR-diagnostika — organizmdagi bakteriyalarni aniqlashning zamonaviy usuli.
- Serologik testlar — qon tahlili orqali ko‘kyo‘talga qarshi antitanalarni aniqlash.
Ko‘kyo‘talni davolash kasallik og‘irligiga bog‘liq:
- Antibiotiklar (azitromitsin, eritromitsin) kasallik boshida, yo‘tal hali xurujli bo‘lmagan paytda samarali.
- Mukolitik va yo‘talga qarshi dorilar tavsiya etilmaydi, chunki ular holatni yomonlashtirishi mumkin.
- Kislorod terapiyasi — og‘ir xurujlar, ayniqsa bir yoshgacha bo‘lgan bolalarda kerak bo‘ladi.
- Ko‘p suyuqlik ichish va havoni namlash — yo‘talni kamaytiradi va suvsizlanishdan saqlaydi.
Bolalarda ko‘kyo‘tal asoratlari
Ko‘kyo‘tal jiddiy asoratlarni keltirib chiqarishi mumkin:
- o‘pka yallig‘lanishi (pnevmoniya),
- kislorod tanqisligidan talvasalar,
- kuchli yo‘tal tufayli churralar,
- ko‘z va miya qon tomirlarida qon quyilishi.
Chaqaloqlarda bu kasallik kislorod tanqisligi tufayli rivojlanishning sekinlashishiga olib kelishi mumkin.
Bolalarda ko‘kyo‘tal profilaktikasi
Eng asosiy profilaktika chora — emlashdir. AKDS vaksinasini 3, 4,5 va 6 oyda, qayta emlash esa 1,5 yoshda qilinadi. U ko‘kyo‘tal, difteriya va qoqsholga qarshi himoya qiladi.
Qo‘shimcha profilaktika choralari:
- kasallanganlar bilan aloqadan qochish,
- xonalarni shamollatish,
- shaxsiy gigiyena qoidalariga rioya qilish,
- bolaning immunitetini mustahkamlash.
Emlangan bolalarda ko‘kyo‘tal
Emlangan bolalar ham ko‘kyo‘talga chalinishi mumkin, ammo kasallik yengil kechadi — kuchli yo‘tal xurujlari va asoratlarsiz.
Xulosa
Ko'k yo'tal jiddiy kasallik bo'lib, ayniqsa yosh bolalar uchun xavflidir. Uning alomatlarini o'z vaqtida aniqlash, shifokor bilan maslahatlashish va davolash tavsiyalariga amal qilish muhimdir. Emlash eng samarali himoya usuli bo'lib qolmoqda, bu og'ir kasallik va uning asoratlaridan qochishga yordam beradi.
